گروه مطالعات سیاست‌گذاری و پایش فضای کسب و کار انجمن صنفی شرکت‌های حمل و نقل ریلی و خدمات وابسته می‌کوشد با ارائه گزارش‌های آماری، تصویری شفاف از عملکرد گذشته صنعت و اثرات آن روی شاخص‌های مختلف حمل و نقل ریلی تهیه و منتشر نماید.
گزارش پیش رو شاخص‌های مهم این صنعت را در بازه 12 ماهه سال 1402 با مدت مشابه 3 سال گذشته و همچنین سه ماهه چهارم سال 1402 را با 3 فصل گذشته آن مقایسه می‌کند. امید است با افزایش دقت و جامعیت تصمیمات مدیران بر مبنای آمار و اطلاعات به‌روز، شاهد بهبود و پیشرفت در صنعت حمل و نقل ریلی کشور باشیم.
خلاصه‌ای از این گزارش در زیر آمده است:
- در سال 1402 تمامی شاخص‌های عملکردی حمل بار ریلی، به استثناء شاخص‌های مرتبط با حمل بار ترانزیتی، نسبت به سه سال گذشته آن کاهش یافته است. به طور مشخص تُناژ و تُن کیلومتر بار حمل شده در سال 1402 به ترتیب 43 میلیون تُن و 29 میلیارد تُن کیلومتر بوده است که کمترین مقادیر این شاخص‌ها در چهار سال اخیر می‌باشد. از دیگر شاخص‌های مهم حمل بار ریلی می‌توان به بهره‌وری و سرعت بازرگانی واگن‌های باری اشاره نمود که مقدار چابکی سیستم حمل بار را نشان می‌دهند. متأسفانه این دو شاخص نیز در سال 1402 کمترین مقادیر را در میان چهار سال اخیر به خود اختصاص داده‌اند. همچنین اگر شاخص‌های عملکردی حمل بار را به صورت فصلی طی سال 1402 مورد بررسی قرار دهیم پی خواهیم برد که در زمستان 1402 به استثناء شاخص‌های مرتبط با حمل بار ترانزیتی، تمامی شاخص‌ها کاهش یافته‌اند و کمترین مقدار را نسبت به سه فصل پیشین دارند. معنی این روند، آن است که این شاخص ها از آغاز سال 1403 نیز روند کاهشی خود را ادامه می دهند.
- با نگاهی کلان‌تر به نقش راه‌آهن در حمل بار کشور درمی یابیم که بر خلاف چشم‌اندازهای تعیین شده در اسناد بالادستی مبنی‌بر افزایش سهم حمل بار ریلی تا دست کم 30 درصد از کل بارهای زمینی کشور، سهم این شیوه حمل‌ونقلی به حدود 7 درصد از کل تناژ بار حمل شده زمینی و حدود 9 درصد از تن کیلومتر بار حمل شده زمینی رسیده که در سال‌های اخیر روندی کاهشی و نگران‌کننده بوده است.
- اما در بخش مسافری، عملکرد خوبی در سال 1402 به ثبت رسیده است. جابه‌جایی 32 میلیون مسافر (معادل با 16.5 میلیارد نفر کیلومتر) بر عملکرد قابل قبول این بخش در سال گذشته صحه می‌گذارد. از طرفی متاسفانه بررسی شاخص‌های مربوط به بخش مسافری به صورت فصلی در سال 1402 حاکی از کاهش هر سه شاخص تعداد مسافر، نفر کیلومتر و بهره‌وری واگن‌های مسافری در هر فصل نسبت به فصل پیش از خود است. این روند کاهش طی سال 1402، مشابه بخش باری، ثابت می کند که روند کاهشی این شاخص ها در سال 1403 نیز تداوم خواهد داشت.
- در سال 1402، سهم راه‌آهن از جابه‌جایی مسافر زمینی عمومی نسبت به سال قبل کاهش یافته و از نظر تعداد مسافر به 17.6 درصد و از نظر شاخص نفر-کیلومتر به 26 درصد رسیده است.
- با وجود افزایش تعداد کل لکوموتیوهای کشور در سال 1402 نسبت به سال 1401، تعداد لکوموتیو آماده به‌کار کاهش یافته است. آماده به‌کاری لکوموتیوها در سال گذشته به 53 درصد رسیده که کمترین مقدار این شاخص در 4 سال اخیر را نشان می‌دهد. تاثیر مستقیم بخش نیروی کشش بر عملکرد حمل بار و مسافر ریلی بیانگر لزوم توجه حاکمیت به چالش‌های این بخش و شکست ایده‌ی حفظ تصدی‌گری دولت در این حوزه است. لذا عملی نمودن راهکارهای پیشنهادی خبرگان صنعت حملونقل ریلی برای برون‌رفت از این شرایط بحرانی ضروری می‌باشد. باید توجه داشت هر چند که در سال 1402 نسبت به سال 1401 تعداد 23 دستگاه لکوموتیو به آمار میانگین ماهیانه تعداد کل لکوموتیوهای کشور اضافه شده، اما در مقابل تعداد 3 دستگاه لکوموتیو از آمار میانگین ماهیانه تعداد لکوموتیوهای آماده به کار در سال 1402 نسبت به سال 1401 کم شده است و این بدان معناست که در برابر افزایش 23 دستگاهی، 26 دستگاه لکوموتیو طی سال 1402 از مدار خدمت خارج شده‌اند.
- در سال 1402 اتفاقات زیر بر صنعت حملونقل ریلی کشور اثرگذاری جدی داشته‌اند:
- رشد سوانح ریلی و تحمیل بخش زیادی از خسارت‌های آنها بر بخش خصوصی
- توقیف طویل‌المدت تعداد زیادی از واگن‌های باری و مسدودسازی سیستم صدور بارنامه شرکت‌های بخش خصوصی به بهانه‌های غیرموجه و خلاف قانون دسترسی آزاد به شبکه حملونقل ریلی
- تداوم ترک فعل و نقض عهد راه‌آهن در آزادسازی قیمت بلیت قطارهای مسافری 5 ستاره که منجر به زیان دهی بیشتر این قطارها شده است
- فسخ سفارش‌های ساخت واگن از طرف سرمایه‌گذاران بخش خصوصی و خالی ماندن ظرفیت کارخانه‌های واگن‌سازی
- بی‌توجهی دولت به نامه تاریخی تشکل‌ها و متخصصین فعال در حوزه حملونقل ریلی به ریاست محترم جمهور (نامه شماره 1402/508/الف مورخ 1402/05/14) و تشدید بی‌سابقه بحران در این بخش حیاتی اقتصاد کشور
- تلاش مدیریت شرکت راه‌آهن ج.ا.ا. برای ایجاد تفرقه میان فعالان بخش خصوصی و قرار دادن شرکت‌های عضو انجمن صنفی شرکت‌های حملونقل ریلی و خدمات وابسته در مقابل این تشکل با الزام ایشان به نگارش نامه‌های جهت دار
- افزایش 4باره تعرفه دسترسی به شبکه ریلی طی سال 1402 (در تاریخ‌های 1402/03/01، 1402/03/16، 1402/09/05 و 1402/11/14) مجموعاً به‌مقدار حداقل 47% و حداکثر 120% و بی‌توجهی به دستور صریح معاون اول محترم رئیس جمهور مبنی بر لغو بخش‌نامه شرکت راه‌آهن مورخ 1402/11/18
- وخامت شاخص های کلیدی عملکرد راه آهن در پایان سال 1402 و رویدادهای ناگواری که در این گزارش به برخی از آنها اشاره شد، برای بخش خصوصی «بی پناه» سرمایه گذار در صنعت حملونقل ریلی کشور قابل تحمل نیست. متأسفانه دولت نیز در چنین شرایطی، به صدها هشدار و التجای مکتوب و علنی متخصصان دلسوز و فعالان بخش خصوصی و اندیشمندان این صنعت برای چاره اندیشی و ارتقای کیفیت مدیریت این بخش بی توجه بوده است. با چنین سطحی از رهاشدگی راه‌آهن که می توانست نقش مهمی در رشد اقتصادی کشور بازی کند، بخش حملونقل ریلی را در شرایط کنونی باید به سان محتضری مشرف بالموت تصور نمود که خواندن آیه شریفه استرجاع (انا لله و انا الیه راجعون) بر آن بی‌مورد نیست.
