خوراک‌رسانی‌های متقاطع در کنار سوانح جاده‌ای ناشی از واژگونی کامیون‌های حامل فرآورده‌های نفتی موجب شده که ریل و خط لوله به عنوان مقرون‌به‌صرفه‌ترین ابزار ترانزیتی این محصول مورد استفاده قرار گیرد.
اینکه طرح اخیر چقدر هزینه‌بر خواهد شد و مسئولان چه مزایایی برای آن در نظر گرفته‌اند سوالی است که مسئولان باید پاسخ دهند. راه‌اندازی دالان جدید صادرات معاون وزیر نفت با تشریح جزییات تغییر آرایش شبکه انتقال نفت ایران، از راه‌اندازی دالان‌های جدید صادرات فرآورده‌های نفتی کشور خبر داد و گفت: به‌زودی بهره‌برداری از دو خط لوله نفتی آغاز می‌شود. عباس کاظمی در گفت‌وگو با مهر درباره آخرین وضعیت صادرات فرآورده‌های نفتی ایران، گفت: هم‌اکنون حجم صادرات فرآورده‌های نفتی کشور به حدود ۵۰۰ هزار لیتر در روز رسیده است. معاون وزیر نفت با بیان اینکه یکی از مهم‌ترین مشکلات پیش‌روی صادرات فرآورده‌های نفتی کشور وجود محدودیت‌های عملیاتی در انتقال فرآورده‌های نفتی به پایانه‌ها و مبادی صادراتی در جنوب کشور است، تصریح کرد: بر این اساس به منظور افزایش ظرفیت صادرات فرآورده نفتی تغییر در آرایش خطوط لوله و شبکه انتقال نفت کشور آغاز شده است. مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی با اعلام اینکه مطالعات مهندسی و فعالیت‌های اجرایی تغییر آرایش برخی از خطوط لوله نفتی از شمال به جنوب آغاز شده است، اظهار کرد: هم‌اکنون مطالعات مهندسی تغییر آرایش خط لوله نفتی ری، اراک و اهواز انجام شده و این خط لوله به زودی دومنظوره خواهد شد به طوری‌که امکان انتقال فرآورده‌های نفتی از جنوب به شمال و برعکس فراهم خواهد شد.
این مقام مسئول با تاکید بر اینکه دومین خط لوله‌ای که در تغییر آرایش انتقال فرآورده‌های نفتی اتفاق می‌افتد مربوط به خط لوله نفتی اصفهان است، بیان کرد: با اعمال تغییراتی در این خط لوله امکان انتقال فرآورده‌های نفتی از تهران به اهواز و بندرعباس فراهم خواهد شد. معاون وزیر نفت با اشاره به آغاز بهره‌برداری از خط لوله بندرعباس به رفسنجان در آینده‌ای نزدیک، تبیین کرد: با بهره‌برداری از این خط لوله جدید در عمل دو مسیر برای انتقال فرآورده‌های نفتی از جنوب به شمال و برعکس ایجاد خواهد شد. مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی همچنین از تعریف یک مسیر جدید انتقال بنزین از بندرعباس به تهران خبر داد و افزود: با توجه به آغاز شمارش معکوس بهره‌برداری از پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس، امکان انتقال بخشی از بنزین یورو ۴ تولیدی این پالایشگاه به تهران و شمال کشور فراهم خواهد شد. این مقام مسئول از راه‌اندازی خط لوله جدید نفتی نائین به ری خبر داد و تاکید کرد: با راه‌اندازی این خط لوله جدید در عمل کریدوری به منظور انتقال فرآورده‌های نفتی به ویژه بنزین و گازوئیل از بندرعباس به رفسنجان و سپس نائین و ری فراهم خواهد شد. این مقام مسئول در پایان خاطرنشان کرد: با بهره‌برداری از خط لوله نائین به ری در عمل دو مسیر برای انتقال مجزا و مستقل بنزین و گازوئیل از شمال به جنوب و برعکس ایجاد خواهد شد.
خوراک‌دهی آسان
یک کارشناس انرژی درباره فایده هزینه پروژه و اینکه آیا پروژه اخیر دارای صرفه اقتصادی است؟ یا نه؛ به گفت: صرفه اقتصادی را مسافت مبدا و مقصد و نوع ماده حمل شده تعیین می‌کند و به طور قطع نمی‌توان گفت که این وسیله ترانزیتی صرفه اقتصادی دارد یا نه؛ بنابراین برای اینکه تعیین شود چه وسیله ترانزیتی برای حمل محصول مقرون به صرفه است، باید پارامترهای مختلفی مورد نظر قرار گیرد؛ از مسافت گرفته تا نوع محصولی که حمل می‌شود.
به گفته حسن خسروجردی، خط لوله در دوره‌های قبل به این دلیل مورد توجه قرار گرفت که نفت از درجه اشتعال پایین‌تری برخوردار است، بنابراین تصمیم بر این شد که به‌وسیله خط لوله منتقل شود. اما بعدها این مسئله پیش آمد که پالایشگاه‌هایی که در گذشته به این طریق خوراک‌رسانی می‌شد از دور خارج شدند در نتیجه قرار شد برخی از پالایشگاه‌ها در مسیر، از سوی کامیون خوراک‌رسانی شوند که این موضوع موجب می‌شد این پالایشگاه‌ها با کمبود خوراک روبه‌رو شوند از این‌رو به نظر می‌رسد طرح اخیر به طور عمده برای این است که به وسیله ریل خوراک‌دهی به برخی از این پالایشگاه‌ها افزایش یابد. با وجود آنکه این نوع از پالایشگاه‌ها تولید محدود و بین ۱۵ تا ۲۰ هزار بشکه در روز دارند اما به گفته خسروجردی بالارفتن میزان خوراک حتی در این پالایشگاه‌ها موجب افزایش تولید و در نتیجه سهم صادراتی خواهد شد.
از طرفی برخی از پالایشگاه‌ها که از خوراک پالایشگاه‌های کوچک تغذیه می‌شوند و با کاهش تولید و رکود روبه‌رو هستند به تولید بیشتری دست خواهند یافت. این کارشناس انرژی وجود خطوط لوله برای انتقال فرآورده به مرزهای ایران را یک مزیت ارزیابی می‌کند و می‌گوید: خط لوله نزدیکی به بازارهای مصرف را ایجاد می‌کند و در صورتی که خطوط لوله مورد نظر آماده باشد از نظر ترانزیتی برای مصرف‌کننده نیز به صرفه است. وی معتقد است یک صادرکننده از تمام ظرفیت‌های ترانزیتی خود برای انتقال محصول استفاده می‌کند بنابراین نوع محصول و میزان یا حجم صادرات و مسافت تعیین‌کننده نوع ابزار ترانزیتی است.
کاهش مخاطرات جاده‌ای
با توجه به تراکم تصادفات و واژگونی برخی از کامیون‌ها رویکرد اخیر وزارت نفت برای ایجاد ابزار ترانزیتی متنوع الزامی به نظر می‌رسد. در این بین مرتضی بهروزی‌فر تحلیلگر بازار انرژی نیز به صمت می‌گوید: به نظر یکی از دلایل اجرای طرح اخیر برای جلوگیری از تصادفات جاده‌ای با توجه به وضعیت نامناسب آن در ایران و انتقال فراورده از راه غیرجاده‌ای است. به گفته وی انتقال فرآورده از طریق خط لوله و ریل از نظر امنیتی و زیست‌محیطی بهتر از انتقال آن با کامیون و.. است. وی می‌گوید: در همه جای دنیا انتقال فرآورده با خط لوله در مسافت کوتاه و ریل به مراتب مقرون‌به‌صرفه‌تر است. این کارشناس انرژی درباره هزینه‌بر بودن لوله‌گذاری برای انتقال تصریح می‌کند: برای لوله‌گذاری فن‌آوری خاصی مورد نیاز نیست و با لوله‌گذاری در مسافت‌های کوتاه ضمن کاهش هزینه‌های ترانزیتی با جمع و تفریقی ساده از کل هزینه‌ها کاسته شده و نیز موجب انتقال مداوم می‌شود. بنابراین برای چنین پروژه‌هایی که به سرعت به نتیجه می‌رسند از بانک‌ها می‌توان تامین مالی کرد.
سخن آخر
به نظر می‌رسد در شرایط کنونی گرچه وضعیت سرمایه‌گذاری در ایران مناسب نیست و ممکن است سرمایه‌گذاری‌های داخلی کفاف تولید را ندهد اما بی‌تردید اجرای این پروژه علاوه بر مزایای دیگر می‌تواند از قاچاق نیز جلوگیری کند. این موضوع در کنار حذف هزینه‌های حمل‌ونقل، صدمه‌ها و خطرات ناشی از تصادف‌های جاده‌ای و نیز انتقال به موقع خوراک به واحدهای تولیدی می‌تواند از مهم‌ترین ویژگی‌های این طرح باشد. اما نکته‌ای که مبهم است این است که آیا وزارت نفت می‌تواند از برخی خطوط لوله نفت یا گاز برای انتقال محصولات نفتی بهره ببرد و آیا این کار عملی است؟ و در صورتی که عملی نیست برآورد هزینه‌های احداث چقدر خواهد بود؟
