اجناس دستدوم هرچند همیشه با ارزان بودن برای خریداران جاذبه ایجاد میکنند اما همین که سنی از آنها گذشته باشد باید در خرید آنها سختگیری به خرج داد؛ بهویژه اگر این اجناس، واگنهایی باشند که روزی در خطوط راهآهن کشورهای خارجی فعال بودهاند و قرار است در حالی که پا به سن گذاشتهاند تازه وارد ناوگان مسافری کشور دیگری شوند.
واردات واگن باری به ایران ممنوع است و واردات واگنهای مسافری نیز شرایطی دارد و آنطور که محسن پورسیدآقایی، مدیرعامل راهآهن ایران میگوید، هدف از این شرطها، حمایت از صنعت داخلی و رونق حملونقل ریلی کشور است. براساس دستور راهآهن، شرکت متقاضی واردات واگن باید به همان تعداد واگنهای قدیمی از رده خارج کند.
واگنهای وارد شده باید سن کمتر از ۲۰ سال داشته باشند و تاکید راهآهن این است که واگنهای دست دوم تنها جایگزین واگنهای قدیمی با سن بالا در ناوگان کشور میشود. از سوی دیگر دولت اجازه واردات واگنهای ارزانتر خارجی را به شرطی به شرکتها میدهد که به همان میزان، نسبت به سفارش واگنهای جدید از سازندگان داخلی اقدام کنند. مدیرعامل راهآهن معتقد است با این شرایط هم به ناوگان مسافری کمک شده و هم سن ناوگان کاهش یافته است.
پورسیدآقایی با تاکید بر اینکه بهدلیل فرسودگی و کمبود ناوگان، در حال حاضر بخش مسافری ریلی برای شرکتها صرفه اقتصادی ندارد، معتقد است سیاست واردات با شرایط اعلام شده و ترکیب خرید خارجی و انعقاد قراردادهای داخلی میتواند رونق حملونقل ریلی مسافری را به دنبال داشته باشد.
هرچند دولت اعلام کرده که واردات مشروط واگنهای داخلی میتواند در مجموع به نفع حملونقل ریلی باشد اما برخی کارشناسان ضمن مخالفت با این واردات، آن را مضر هم میدانند.
غلامرضا پیرهادی، کارشناس حملونقل ریلی با اشاره به اینکه در حال حاضر واگن دست دوم وارداتی با سن بیش از ۳۰سال در ناوگان فعالیت میکند، معتقد است نظارت چندانی روی سن واگنهای وارداتی وجود ندارد و اینگونه نیست که شرایط ورود واگنها بهطور کامل بررسی شود.
اگرچه راهآهن اعلام میکند واگنهای وارداتی در ایران به طور کامل بازسازی میشوند اما این کارشناس میگوید، واگنهای وارداتی در کشور ما تنها از نظر تزئینات داخلی مانند صندلی، تخت و سیستم تهویه بهسازی و بازسازی میشوند و از نظر سیستم حرکتی مانند ترمز، چرخ و محور و بوژی آنها نمیتوان اقدام خاصی کرد زیرا این قطعات در کشور تولید نمیشود و وجود ندارد.
او با تاکید بر اینکه بهدلیل عمر بالا و بازسازی ناقص در کشور، استفاده از ناوگان دست دوم وارداتی میتواند مشکلات متعددی برای مصرفکنندهها ایجاد کند، میگوید: بدنه بیشتر این واگنها پوسیده و ساختار آنها از نظر مکانیکی دچار خستگی است. به گفته این کارشناس، واگن جدید پس از ۱۰سال نیاز به اورهال دارد یعنی همه قطعات آن باید باز و دوباره سوار شود اما واگنهای دست دوم وارداتی، گاه بیش از ۲۰سال عمر دارند این بدان معناست که ۷۰درصد عمر مفید واگن سپری شده و تازه وارد ناوگان ایران میشود. او معتقد است چنین واگنهایی اگر دچار سانحه شود احتمال زیادی وجود دارد که آسیب شدیدی به مسافران وارد شود.
چرا واگن وارد میشود؟
آنطور که پیرهادی میگوید، در حال حاضر بیشتر واگنهای وارداتی محصول کشورهای اروپای شرقی مانند بلغارستان هستند. به گفته او، قیمت این واگنها یک پنجم واگن نو است و به دلیل آماده بودن واگنها، هزینه کمی صرف وارد و آماده کردن این واگنها در ایران میشود، بنابراین برای شرکتهای داخلی به صرفه هستند. یکی از علتهای استقبال بخش خصوصی از واگنهای وارداتی به گفته این کارشناس ضعف تولیدکنندههای داخلی است.
او در این زمینه توضیح میدهد: واگنسازهای داخلی ممکن است برای ساخت یک واگن، ۲ تا ۳ سال زمان بخواهند. از سوی دیگر هزینه خرید واگن نو از آنها گاه تا ۵ برابر خرید واگنهای دست دوم وارداتی برای بخش خصوصی تمام میشود در حالی که به طور معمول این بخش قادر به تامین چنین هزینههایی نیست. با توجه به اینکه خرید واگن از داخل زمانبر بوده و برای بخش خصوصی به صرفه نیست، او پیشنهاد میدهد دولت تسهیلاتی در اختیار خریداران واگن قرار دهد و در کنار این مسئله واردات را هم محدود کند.
تجدیدنظر در شرط واردات
دولت یازدهم اعلام میکند که موافق خرید واگن از خارج نیست و اگر هم قراردادی در این زمینه وجود دارد مربوط به دولت گذشته است. در کنار این مسئله، راهآهن واردات محدود و مشروط واگنهای دست دوم مسافری را عاملی برای رونق حملونقل ریلی میداند. این در حالی است که به گفته برخی کارشناسان این شرایط نیاز به بازنگری دارد.
پیرهادی میگوید: وارد شدن واگنهای دست دوم از خارج، باعث عقب ماندن صنعت ریلی از توسعه میشود. او معتقد است اگر شرایط به گونهای است که گریزی از واردات واگنهای دست دوم وجود ندارد لازم است در شرایط ورود این واگنها تجدیدنظر شود. یکی از مهمترین تغییرات به گفته او باید در شرط سنی واگنها باشد و سقف سنی این واگنها باید به ۵ سال تغییر کند. همچنین باید مدت زمان مشخصی به عنوان دوره فعالیت این واگنها در کشور مشخص و گفته شود که واگنهای وارداتی نباید بیش از حد مشخصی فعالیت کنند.
این بدان معناست که باید سن اسقاط واگنهای وارداتی تعیین شده باشد. به عنوان نمونه اعلام شود این واگنها بعد از ۱۵ سال فعالیت در ایران باید اسقاط شوند. او معتقد است شرط انعقاد قرارداد با تولیدکنندههای داخلی به میزان خرید از خارج که از سوی راهآهن اعلام شده شرط مناسبی است اما واگنسازهای داخلی باید تلاش کنند کیفیت تولید را افزایش دهند. این کارشناس ریلی میگوید: برخی واگنسازیها هنوز محصول ۳۰ سال پیش را تولید میکنند در حالی که این واگنسازها باید به سمت تولید واگنهای روزآمد حرکت کنند. از سوی دیگر به گفته او بهتر است به جای خرید از شرکتهای اروپای شرقی، واگنهای دست دوم از میان محصولات کارخانههای معتبر آلمانی و فرانسوی انتخاب شود.
تاثیر منفی واردات بر تولید
اگرچه شرطهایی برای واردات واگنهای دست دوم به کشور در نظر گرفته شده است اما برخی معتقدند این واردات میتواند به ضرر تولید داخلی تمام شود.
مرتضی مقدمی، مدیرعامل شرکت ایریکو پایین بودن تعرفه واردات را عامل مهمی در تشویق بخش خصوصی به این نوع خریدهای خارجی اعلام میکند و میگوید: برخی شرکتهای داخلی واگنهای دست دومی را وارد میکنند که در کشورهای فروشنده از رده خارج شده و مهمترین دلیل آن است که تعرفه واردات واگن بسیار پایین است. به گفته او تعرفه واردات واگنهای دست دوم ۱۵درصد است که برای شرکتهای داخلی شرایط مطلوبی برای خرید خارجی است و آن را به صرفه و جذاب میکند.
برخی شرکتهای ریلی در توجیه واردات میگویند که صنعت ریلی داخلی بهدلیل اینکه توان تولید همه قطعات واگن را ندارد وابسته به واردات و محصول قیمت نهایی، گران است. مقدمی با اشاره به این مسئله، پیشنهاد میکند شرطی به شروط واردات واگن اضافه شود. او میافزاید: دولت میتواند با گذاشتن شرط انتقال فناوری همزمان با خرید واگن، مشکلات تولید نشدن تجهیزات در داخل را برطرف کند.
این شیوه کمک میکند زمینه تولید قطعات ریلی در کشور فراهم شود و مونتاژکاری به تولید کامل تبدیل شود. مقدمی تاکید میکند که اقدامات حمایتی از تولید داخل در صنعت ریلی تاکنون به اندازهای جدی نبوده که بتوان ادعا کرد کشور توان تولید همه تجهیزات را دارد و خودکفاست. این تولیدکننده یادآوری میکند که دولت باید با سیاستگذاری مناسب، تقاضاهای موجود در زمینه واگن را به سمت شرکتهای تولیدکننده داخلی سوق دهد. در این زمینه پیرهادی، کارشناس ریلی معتقد است صنعت ریلی داخلی هنوز رقابتی نیست و به همین دلیل میتوان از واردات برای رقابتی کردن این صنعت استفاده کرد. او توضیح میدهد: در حال حاضر واگن جدید وارد نمیشود به همین دلیل سازندههای داخلی عجلهای در تحویل دادن محصول به خریدار ندارند و رقیبی وجود ندارد.
آنچه درباره واردات واگن بیان میشود مربوط به واگنهای دست دوم است و در حال حاضر واردات واگن خارجی جدید در کشور متداول نیست زیرا قیمت این محصولات با واگنهای نو داخلی به طور تقریبی برابر است. به هر حال به نظر میرسد در شرایطی که کارشناسان درباره فعالیت واگنسازان داخلی با ۲۰درصد ظرفیتشان هشدار میدهند، دولت باید سختگیری بیشتری در واردات واگنهای دست دوم اعمال کند.
