در اکتبر 2013 اتحادیه بین المللی راه آهن ها پروژه Capacity4Rail را با هدف پیش بینی و افزایش ظرفیت برای سال های 2030 تا 2050 آغاز نمود. در این راستا در سپتامبر 2017 همایشی در مادرید اسپانیا تشکیل گردید و نتایج بررسی ها و مطالعات موسسات و مراکز تحقیقاتی در این مبحث ارائه شد که به نتایج یکی از نمونه های آن اشاره می شود.
سهم حمل بار ریلی در اروپا از 1970 تا 2015 کاهش شدیدی داشت به نحوی که در کشورهای اروپای غربی EU15 از 35درصد به 16 درصد و در کشورهای شرق اروپا EU13 از 80 درصد به 21 درصد کاهش یافت ولی با همین شرایط سهم بار ریلی در کشور سوئیس در دهه 2010 به بالای 50 درصد رسید و نیز آلمان از 2005 به بالای 20 درصد و سهم اتریش از حدود 30 به 40 درصد رسید و سوئد تقریبا در 40درصد ثابت ماند(مطالعات 2017 دانشگاه KTH سوئد، Bo-Lennart NELLDAL).
در همین گزارش جابجایی بار ریلی اتحادیه اروپا در 2010 برابر 2300 میلیارد تن کیلومتر اعلام (53درصد بیش از 300 کیلومتر و سهم بالای 300 کیلومتر 25درصد) و پیش بینی شده در سال 2050 این جابجایی با 50 درصد رشد به 3500 میلیارد تن کیلومتر بالغ شود (با افزایش سهم ریلی در مسافت بالای 300 کیلومتر به 60 درصد)
در بخش دیگر گزارش قیمت تمام شده حمل هر کانتینر 6 متری برای تریلی با ظرفیت 2 تا 4 (TEU) در مسافت تا 1000 کیلومتر با قیمت تمام شده قطارهای کانتینری مقایسه شده که نشانگر سه نقطه سر به سر 330، 500 و 630 کیلومتر است که به ترتیب عبارتند از تلاقی قیمت تمام شده قطار 22 واگنه (4 کانتینری) با تریلی 18 متر با 2 کانتینر، قطار 22 واگنه (4 کانتینری) با قطار 29 واگنه (3 کانتینری) و قطار 22 واگنه (4 کانتینری) با تریلی 32 متری 4 کانتینری.
برای دستیابی به اهداف تعیین شده افزایش سهم ریلی بین سال های 2030 تا 2050 ، دو رویکرد تدریجی و تغییر سیستم مورد بررسی قرار گرفته که در رویکرد نخست به افزایش بار محوری از 22 به 25، سرعت از 100 به 120، گاباری بزرگتر و … و برای رویکرد تغییر به بار محوری 25 تا 30، سرعت 120 تا 160، گاباری بلندتر و پهن تر، قلاب اتوماتیک و … اشاره شده است.
در این رویکردها بار محوری بالاتر برای لکوموتیوهای باری به 22 و 25 تن و افزایش استفاده از لکوموتیوهای شش محوره و افزایش طول قطار به 1050 (بهینه برای اروپا با 76درصد افزایش ظرفیت نسبت به طول 630 متر و 21درصد کاهش هزینه) و 1500 متر (با 147درصد افزایش ظرفیت نسبت به طول 630 متر و 15 درصد کاهش هزینه) به عنوان گزینه دوم توجه شده است.
در بخش دیگر تاثیر طول قطار (از 440 تا 630 متر)، بار محوری و بار طولی (از 20 تا 30 تن و 6 تا 10 تن بر متر) بر قیمت تمام شده نیز مورد بررسی قرار گرفته و نتایج آن بر ظرفیت بار قطار، تعداد واگن و طول قطار و در ادامه اثر عرض و ارتفاع مجاز و قواره قطار (گاباری) بر ظرفیت ارزیابی شده است.
در آنالیز هزینه حمل و نقل ترکیبی بیشترین سهم هزینه برابر 37 درصد ناشی از عملیات ترمینال ها (پایانه های کانتینری) و سپس 31 درصد حمل تا (و از) درب مشتری با تریلی و 26درصد مربوط به حمل و نقل خط اصلی ریلی نشان داده شده و در همین مبحث به لکوموتیوهای دوگانه برقی دیزلی و نقش آنها در توزیع واگن ها در خطوط غیر اصلی اشاره شده است.
در بخش ردیابی به آگاهی از موقعیت قطارها با ماهواره و شبکه تلفن همراه، سیستم RFID، نمایش وضعیت در قطار باری یا کنار خط و نیز سامانه نمایش وضعیت برای اطلاع از سلامت زیرساخت و نیز سیستم های هوشمند توجه شده است.
پایان گزارش به روش های افزایش ظرفیت پرداخته که بیشترین آن (75 درصد) متعلق به افزایش طول قطارها از 750 به 1500 متر است (برای 550 به 750 برابر 35درصد)، برای افزایش وزن قطارها از 1600 به 2200 نیز 35درصد و افزایش بار محوری از 22 به 25 تن به میزان 15درصد و استفاده از سیستم ERTMS2 تا میزان 42 درصد و بیشترین کاهش هزینه (23درصد) به افزایش عرض و ارتفاع گاباری (G2 به GC) و پس از آن (15درصد) به هزینه پایانه کانتینری، 10درصد بار محوری و … بیان شده است.
*مطالعاتی مشابه برای یافتن رویکردهای مناسب افزایش ظرفیت، کاهش هزینه و افزایش سهم ریلی ایران شایسته می باشد.
دکترعباس قربانعلی بیک کارشناس حمل و نقل
