دنیای اقتصاد
محمد رجبی/ کارشناس ریلیحوزه حمل‌ونقل ریلی مانند دیگر حوزه‌های اقتصادی با چالش‌ها و مشکلاتی مواجه است که برخی ریشه در شرایط تحریمی دارد و برخی دیگر ناشی از شرایط اقتصاد داخلی است. این در حالی است که توسعه حمل‌ونقل در ایران از اهمیت بالایی برخوردار است و تاثیرات عمیقی بر جنبه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و سیاسی کشور دارد.
فراموش نکنیم حمل‌ونقل موثر و کارآمد، امکان جابه‌جایی سریع کالاها و خدمات را فراهم می‌آورد که به نوبه خود باعث افزایش تولید و رشد اقتصادی می‌شود. به‌ویژه در کشورهایی مانند ایران که دارای منابع غنی و تنوع تولید هستند، توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل می‌تواند به بهبود دسترسی به بازارها کمک کند.
همچنین توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل می‌تواند زمان و هزینه‌های مرتبط با جابه‌جایی کالاها و مسافران را کاهش دهد. این امر به بهره‌وری بیشتر و کاهش هزینه‌ها برای تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان منجر می‌شود. نکته مهم دیگر بحث محیط زیست است چراکه توسعه حمل‌ونقل عمومی و استفاده از وسایل نقلیه کارآمدتر می‌تواند به کاهش آلودگی هوا و ترافیک شهرها کمک کند. با توجه به چالش‌های زیست‌محیطی، این مسئله از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
اما با وجود تمامی این دستاوردهایی که صنعت حمل‌ونقل ریلی می‌تواند به همراه داشته باشد، این حوزه با چالش‌ها و مشکلات زیادی مواجه است که باید برای حل آن به سراغ راهکارهای کارشناسی رفت.
نکته جالب و قابل توجه آن است که مشکلات صنعت حمل‌ونقل ریلی در چند سال گذشته ثابت بوده است اما در چند اولویت قابل بررسی است.
در گام اول مشکلات مربوط به لوکوموتیو است. ما شاهد آن هستیم که تعداد زیادی از لوکوموتیو‌ها متوقف هستند و این موضوع تاثیرات بسیاری بر فعالیت‌های بخش داشته است. البته در این زمینه موضوع حمل‌ونقل مسافری متفاوت است.
مسئله دیگر به موضوع جذب سرمایه‌گذار در این بخش بازمی‌گردد. متاسفانه ما امروز انگیزه‌ای برای ورود سرمایه‌گذاران مشاهده نمی‌کنیم؛ این موضوع در بخش باری بسیار قابل لمس‌تر است. در بخش باری جذب سرمایه‌گذار را شاهد نیستیم، چرا که سرعت بازرگانی پایین است. در چند سال اخیر این سرعت در حدود چهار کیلومتر در ساعت بوده است که چنین عددی برای سرمایه‌گذاران توجیه اقتصادی ندارد.
به همین دلیل تحقق افق‌های پیش‌رو با توجه به شرایط موجود و سخت شدن جذب سرمایه‌گذار، کاری دشوار خواهد بود. در نتیجه این شرایط عموماً شرکت‌هایی وارد می‌شوند که یا خود نهاد عمومی هستند یا شرکت‌های بزرگی مانند گل‌گهر و چادرملو هستند که حجم بالایی از بار را برای جابه‌جایی در اختیار دارند.
بازگشت سرمایه در حوزه حمل‌ونقل با توجه به شرایط، تمایل سرمایه‌گذاران را برای ورود سخت کرده است.
اما همین موضوع بر میانگین عمر ناوگان اثر گذاشته است که می‌تواند میزان بهره‌وری را تحت تاثیر قرار دهد. در حال حاضر میانگین عمر ناوگان 31 سال است که همین عدد هزینه تعمیرات و نگهداری را افزایش می‌دهد. به عنوان مثال برای بازسازی یک واگن 30ساله هزینه‌ای 20 میلیاردتومانی لازم است تا اجازه سیر مجدد به آن داده شود.
در واقع اصلی‌ترین مشکلات اقتصاد در بخش ریل است که توجیه سرمایه‌گذاری را از بین برده است. در حوزه مسافری نیز نظام تعرفه‌ها بحث ورود سرمایه‌گذار را تحت تاثیر قرار داده و مشکلاتی را مانند حوزه باری ایجاد کرده است. همین موضوع توانسته سرعت در حوزه مسافری را هم با افزایش همراه نکند، این در حالی است که استقبال از سفر با قطار به‌ویژه در فصل سرما بالا بوده و این مشکلات می‌تواند خدمات به مسافران را تحت‌الشعاع قرار دهد.
صنعت حمل‌ونقل در 50 سال گذشته تحولات رو به پیشرفت کمی را شاهد بوده است. اگر بخواهیم نگاهی به این سال‌ها داشته باشیم باید بگوییم در دهه 50 و دهه 80 شاهد دو نقطه اوج در صنعت حمل‌ونقل بوده‌ایم که دیگر تکرار نشده است. به عنوان مثال تعداد ناوگان مسافربری ما در اواخر دهه 80 حدود 1700 عدد بوده است که امروز این عدد به 1100 مورد رسیده که حاکی از کاهش چشمگیری است که باید به آن توجه داشت. همین موضوع ارائه خدمات را سخت کرده است.
مجموع این عوامل نشان می‌دهد باید در بخش ریلی کارهای زیادی انجام شود. متاسفانه دولت منتظر ورود بخش خصوصی است و بخش خصوصی نیز اگر توجیه اقتصادی برایش نداشته باشد وارد نخواهد شد.
افزایش تمایل بخش خصوصی برای ورود به بخش حمل‌ونقل ریلی نیازمند یکسری اقدامات و سیاست‌هاست که می‌تواند جذابیت این حوزه را برای سرمایه‌گذاران و شرکت‌های خصوصی افزایش دهد. به عنوان مثال ایجاد الگو‌های مشارکت عمومی و خصوصی، به سرمایه‌گذاران این امکان را می‌دهد که در پروژه‌های بزرگ حمل‌ونقل ریلی نقش داشته باشند و ریسک سرمایه‌گذاری را کاهش دهند. همچنین حمایت از پروژه‌های تحقیق و توسعه در حوزه تکنولوژی و نوآوری در حمل‌ونقل ریلی می‌تواند به ارتقای کیفیت خدمات و جذب سرمایه‌گذاران خصوصی کمک کند.
حمایت از شرکت‌های خصوصی برای استفاده از فناوری‌های جدید و بهبود بهره‌وری در حمل‌ونقل ریلی، نه‌تنها به افزایش جذابیت این بخش کمک می‌کند، بلکه به ارتقای کیفیت خدمات نیز منجر خواهد شد. در نتیجه لازم است دولت میزان حمایت خود را از بخش خصوصی افزایش دهد. امروز بخش زیادی از گره‌های موجود در بخش حمل‌ونقل ریلی می‌تواند در پی ورود سرمایه‌گذاران بخش خصوصی باز شود و توسعه را سرعت ببخشد.
