صبح روز سه‌شنبه، سی‌ام اردیبهشت ۱۴۰۴، انجمن صنفی شرکت‌های حمل‌ونقل ریلی و خدمات وابسته میزبان نشستی ویژه با حضور نورالله بیرانوند، معاون تأمین سرمایه و اقتصاد حمل‌ونقل راه‌آهن، علی خسروی، مدیرکل دفتر امور سرمایه گذاری و اقتصاد حمل‌ونقل راه‌آهن، اعضای هیئت‌مدیره انجمن صنفی شرکت‌های حمل‌ونقل ریلی و مسئولان انجمن صنایع ریلی بود؛ نشستی که به گفته حاضران، گامی امیدبخش برای هم‌افزایی و تعامل میان بخش خصوصی و راه‌آهن به شمار می‌رود.
بیرانوند: خصوصی‌سازی نه هدف، که مسیر بهره‌وری است
در آغاز جلسه، دکتر بیرانوند با تأکید بر اهمیت گفت‌وگوهای نظام‌مند با بخش خصوصی، هدف از این نشست را ترسیم سازوکاری مشترک برای افزایش مشارکت فعالان خصوصی در صنعت ریلی عنوان کرد. وی با یادآوری پیشینه خصوصی‌سازی در راه‌آهن، از آغاز این جریان در دوران مدیریت مهندس افشار و قانون‌گذاری‌های مترقی همچون «دسترسی آزاد به شبکه ریلی» یاد کرد و گفت: «اکنون زمان آن فرا رسیده تا با طراحی نقشه راهی مشترک، امکان تداوم مسیر خصوصی‌سازی و تقویت سرمایه‌گذاری فراهم شود.»
معاون راه‌آهن تأکید کرد که واگذاری‌ها باید با هدف آزادسازی واقعی صورت گیرد، نه صرفاً واگذاری ظاهری دارایی‌ها. او با تشریح زیست‌بوم طراحی‌شده سرمایه‌گذاری در راه‌آهن، اضلاع گوناگون این منظومه را شامل اپراتورها، نهادهای سیاست‌گذار، تأمین‌کنندگان مالی و حامیان صنعتی دانست و بر ضرورت تعریف نقش‌های شفاف برای هر ضلع تأکید کرد.
سعید نژاد: مسیر درست است، اما نیازمند اصلاحات جدی
محمد سعید نژاد، مدیرعامل اسبق راه‌آهن و عضو هیئت‌مدیره انجمن صنفی شرکت‌های ریلی، با استقبال از حضور مدیران در این نشست، خاطرنشان کرد: «خصوصی‌سازی در حمل‌ونقل ریلی گرچه مسیر درستی را پیموده، اما در اجرا دچار اختلالاتی شده که باید اصلاح شود.» وی از مقایسه با صنعت حمل‌ونقل جاده‌ای یاد کرد که در آن، ۹۴ درصد سرمایه‌گذاری بر دوش بخش خصوصی است، حال آن‌که در راه‌آهن، دولت حتی در مسائل جزئی همچون تعیین دستمزد لکوموتیوران نیز دخالت دارد. به اعتقاد او، اجرای ناقص سیاست‌ها، و عدم بازنگری در قوانین قدیمی، مانعی بزرگ بر سر راه توسعه است.
نظری: ادغام شرکت‌های کوچک، پیش‌شرط سرمایه‌گذاری
دکتر سبحان نظری، رئیس هیئت‌مدیره انجمن شرکت‌های حمل‌ونقل ریلی، از حضور معاون راه‌آهن استقبال کرد و آن را نشانه‌ای از تغییر رویکرد دانست. وی، حمل‌ونقل ریلی را نه‌تنها ابزار توسعه اقتصادی، بلکه اقدامی در راستای مسئولیت اجتماعی معرفی کرد. نظری با اشاره به احتمال واقعی‌سازی قیمت سوخت، تأکید کرد که این تحول می‌تواند زمینه‌ساز رشد سرمایه‌گذاری در ناوگان و زیرساخت ریلی شود، مشروط بر آن‌که بهره‌وری و جذابیت اقتصادی این حوزه افزایش یابد. وی از ضرورت ادغام شرکت‌های کوچک‌مقیاس سخن گفت و افزود: «تعدد شرکت‌های کوچک یکی از عوامل کاهش بازدهی و مانع سرمایه‌گذاری است. شاید وقت آن رسیده که بخش خصوصی در راهبردهای خود بازنگری کند.»
اسلامی: مخالفت پنهان برخی مدیران با خصوصی‌سازی
محمدمهدی اسلامی، رئیس هیئت‌مدیره انجمن صنایع ریلی، ضمن یادآوری سابقه حضور خود در راه‌آهن، به مخالفت‌های پنهانی برخی مدیران با خصوصی‌سازی اشاره کرد. وی خطاب به معاون راه‌آهن پرسید: «آیا سایر معاونت‌ها نیز همسو با نگاه حمایتی شما از بخش خصوصی عمل می‌کنند؟ اگر منابع مالی دولت فراهم شود، آیا باز هم این مسیر ادامه می‌یابد؟» اسلامی دغدغه اصلی فعالان را عدم قطعیت در سیاست‌ها دانست و خواستار شفافیت در تصمیم‌گیری‌های آتی شد.
پوربابایی: راه‌آهن از تصدی‌گری دست بردارد
رحمت‌الله پوربابایی، دبیر انجمن صنایع ریلی، با دفاع از اصل خصوصی‌سازی، تصریح کرد: «راه‌آهن باید به‌جای رقابت با بخش خصوصی، نقش مربی را ایفا کند.» او با اشاره به دو برابر شدن تعداد واگن‌های باری پس از اجرای سیاست خصوصی‌سازی، گفت: «در نبود جذابیت اقتصادی، سرمایه وارد این صنعت نمی‌شود. باید دید چرا علی‌رغم این آمار، سرمایه‌گذاران دیگر تمایلی به ورود به صنعت ریلی ندارند.» پوربابایی راهکار را ایجاد سودآوری معقول برای سرمایه‌گذاران دانست و از مقایسه با صنعت هوایی سخن گفت که آزادسازی نرخ بلیت در آن، موجی از ورود سرمایه‌گذاران را رقم زده است.
احمدی: بدون هوشمندسازی، اقتصاد ریلی رشد نمی‌کند
مرتضی علی احمدی، عضو هیئت‌مدیره انجمن شرکت‌های حمل‌ونقل ریلی، از لزوم تقویت زیرساخت‌های دیجیتال در حمل‌ونقل ریلی سخن گفت. وی پیشنهاد کرد: «با بهره‌گیری از هوش مصنوعی در تخصیص واگن، برنامه‌ریزی سیر و مدیریت لکوموتیو، می‌توان کارایی را افزایش داد و صنعت را برای سرمایه‌گذاران جذاب‌تر کرد.» او همچنین از قوانین دست‌و‌پاگیر مانند مالیات بر ارزش افزوده انتقاد کرد و گفت: «در شرایطی که ۵۰۰ ریال از هر تن کیلومتر بابت ارزش افزوده کسر می‌شود، انگیزه‌ای برای سرمایه‌گذاری نمی‌ماند.»
صدیق‌پور: تقاضای حمل شرط اول سرمایه‌گذاری است
حمید صدیق‌پور، مشاور عالی انجمن شرکت‌های حمل‌ونقل ریلی، سرمایه‌گذاری را تابع رشد تقاضا دانست. وی افزود: «اگر زیرساخت و ناوگان فراهم شود ولی تقاضای حمل بار افزایش نیابد، سرمایه‌گذاری بی‌فایده است. باید با سیاست‌های تشویقی و اصلاح قوانین، سهم ریل از حمل‌ونقل بار را افزایش داد.» او همچنین بر توسعه حمل‌ونقل ترکیبی و ایجاد خطوط فرعی به مراکز تولیدی تأکید کرد و آن را شرط لازم برای افزایش بار ریلی دانست.
شفیع‌زاده: اجرای ناقص قانون، مانعی جدی است
در ادامه، شفیع‌زاده، رئیس کارگروه اقتصادی انجمن شرکت‌های حمل‌ونقل ریلی، به ضعف در اجرای قانون «دسترسی آزاد به شبکه ریلی» اشاره کرد و گفت: «این قانون می‌توانست زمینه‌ساز قراردادهای جذاب میان راه‌آهن و شرکت‌ها شود اما عملاً بلااستفاده مانده است.» وی همچنین از اجرای نادرست ماده ۱۲ قانون رفع موانع تولید سخن گفت و خواستار بازنگری در نسبت عوارض میان حمل‌ونقل جاده‌ای و ریلی شد.
صدیقی: خصوصی‌سازی بدون آزادسازی، شکست‌خورده است
حسن صدیقی، رئیس کارگروه مالکان واگن‌های لبه‌بلند انجمن شرکت‌های حمل‌ونقل ریلی، با اشاره به بی‌اعتمادی فعلی سرمایه‌گذاران به صنعت ریلی، تأکید کرد که تجربه‌های پیشین مانند اجرای ناقص ماده ۱۲ این بی‌اعتمادی را تشدید کرده است. به گفته او، خصوصی‌سازی بدون اصلاح نظام تعرفه و بدون رهاسازی بازار از کنترل دولتی نتیجه‌ای نخواهد داشت. صدیقی خواستار ایجاد رگولاتوری مستقل و پرهیز از مداخلات بازرگانی راه‌آهن در قیمت‌گذاری شد و گفت: «نمی‌توان با وعده و قانون‌های بلااجرا، سرمایه‌گذار جذب کرد.»
ساداتی: سرمایه‌گذاری بدون پلن شفاف ممکن نیست
سیدجواد ساداتی عضو علی‌البدل هیات مدیره انجمن شرکت‌های حمل‌ونقل ریلی در این نشست بیان کرد: سرمایه‌گذارانی که قصد ورود به این صنعت را داشته باشند وضعیت کنونی را ارزیابی می‌کنند تا آینده را پیش‌بینی کنند چون سرمایه گذاری بدون توجیه اقتصادی و با چشم بسته عملی نیست. سرمایه‌گذار باید بداند IRR و MPV او چقدر است و گردش وجوه نقد برای او چقدر طول می‌کشد و بازگشت سرمایه در چه زمانی محقق خواهد شد. سرمایه‌گذار بخش مسافری ریلی باید بداند وقتی سرمایه وارد این بخش می‌کند چه مسیری از طرف راه آهن به او داده می‌شود و واگن‌های او قرار است از چه مبدایی و به چه مقصدی و با چه درآمد و هزینه‌ای حرکت کند. در غیر این صورت، سرمایه‌گذار مجبور است با پیش‌فرض‌ها وارد این صنعت شود؛ پیش فرض‌هایی که عموما محقق نمی‌شود و سرمایه‌گذار را وارد زیان می‌کند.
خزایی: ناوگان زیاد و زیرساخت ضعیف، بهره‌وری را کاهش داده است
ایوب خزایی عضو هیات مدیره انجمن شرکت‌های حمل‌ونقل ریلی نیز در این نشست بیان کرد: راهکارهایی مثل ماده 12 اگر به صورت واقعی اجرا شود می‌تواند سرمایه‌گذاران را به صنعت ریلی جذب کند اما جذب سرمایه‌گذاری پایدار به این صنعت مشروط به رقابتی کردن فضا و اقتصادی شدن حمل‌ونقل ریلی نسبت به سایر شقوق حمل‌ونقل است. رویکرد مدیریتی آقای دکتر ذاکری فضای کسب وکار ریلی را بهبود بخشیده و این نکته مهمی است اما حاشیه سود شرکت‌های ریلی حاضر مطلوب نیست و سرمایه‌گذاران را جذب نمی‌کند.
اسلامی: تضمین بازگشت سرمایه کافی نیست
سجاد اسلامی، عضو هیات مدیره انجمن شرکت‌های حمل‌ونقل ریلی، نیز در این نشست بیان کرد: اعتمادسازی برای سرمایه‌گذارانی که در دوره مدیریت قبلی راه‌آهن به شدت زیان کرده‌اند و ماده 12 برای آن‌ها اجرا نشده، کار آسانی نیست. برخی سرمایه‌گذاران با تمام توان وارد این صنعت شدند و برنامه آن‌ها سرمایه‌گذاری برای ورود 2 هزار واگن بود ولی وقتی شرایط را نامطلوب یافتند، در 400 واگن متوقف شدند. به این نکته هم توجه داشته باشید که با تضمین برگشت سرمایه‌گذاری نمی‌توان سرمایه‌گذاران را جذب کرد و اگر به دنبال سرمایه‌گذار جدید هستیم قطعا باید به فکر افزایش حاشیه سود عملیات باشیم.
سالاری: مدل فعلی قطار کامل، بخش خصوصی را فراری می‌دهد
احسان سالاری رئیس کارگروه فنی واگن‌های باری انجمن نیز در این نشست با اشاره به ضرورت تغییر رویکرد راه‌آهن به سرمایه‌گذاران ریلی، بیان کرد: نزدیک‌ترین مسیر به راه‌اندازی قطار کامل در اختیار شرکتی است که بار را از چادرملو به ارژنگ حمل می‌کند ولی این شرکت اعلام کرد قطعا قطار کامل نخواهد داشت چون همه هزینه‌ها و ریسک‌ها در قطار کاملی که مدنظر راه‌آهن است، روی دوش شرکت بخش خصوصی قرار می‌گیرد. اگر قرار باشد شرکت ریلی، لکوموتیوران و رئیس قطار و تعمیرکار و کفش ترمز و… را تامین کند و نهایتا تعرفه را هم گران‌تر بپردازد، قطعا برای قطار کامل اقدامی نخواهد کرد و اگر می‌بینید شرکت ها مطالبه ای ندارند، علت جز این نیست.
در پایان این نشست، تمامی اعضای حاضر بر ضرورت ایجاد فضای هم‌افزایی میان بخش دولتی و خصوصی تأکید کرده و بر لزوم اصلاحات در فرآیندهای اجرایی و قوانین جهت تسهیل سرمایه‌گذاری در صنعت ریلی تأکید نمودند. همچنین در این نشست به‌طور خاص بر اهمیت توسعه زیرساخت‌ها، نوسازی ناوگان، بهبود فرآیندهای قانونی و استفاده از فناوری‌های نوین به‌عنوان راهکارهای کلیدی برای جلب سرمایه‌گذاری و توسعه پایدار صنعت ریلی تأکید شد.
گزارش مشروح این نشست را در شماره آینده – شماره 65 – فصلنامه ندای حمل‌ونقل ریلی بخوانید.
